Twitter, Facebook, LinkedIn,… Sociale media zijn niet meer weg te denken uit ons leven. We geven onze mening over tv-programma’s, delen onze vakantiefoto’s en steeds vaker blijven we ook op de hoogte van de actualiteit via artikels die vrienden delen op Facebook en Twitter. De opkomst van sociale media heeft ook een bijzonder grote impact gehad op de traditionele journalistiek. Tot enkele jaren geleden hadden nieuwsorganisaties zowat het monopolie op het verspreiden van nieuws, hetzij via krant, radio of televisie, hetzij via nieuwssites. Door sociale media is er echter een nieuwe informatiestroom ontstaan, een enorme hoeveelheid informatie die door iedereen kan bekeken worden en waar iedereen heel eenvoudig zelf dingen kan aan toevoegen.
Van product naar dienst
De gigantische populariteit van sociale media deed sceptici wel eens vrezen voor het einde van de journalistiek. En in zekere zin kregen ze ook gelijk. De journalistiek is de voorbije 20 jaar grondig veranderd. Journalisten maken niet langer enkel een krant of tv-journaal, maar kunnen hun publiek de hele dag op de hoogte houden. Ze leveren met andere woorden niet langer uitsluitend een product, maar doen ook aan een vorm van dienstverlening.
Twitter was een medium dat al snel populair werd bij journalisten. Veel journalisten hadden snel begrepen dat hun taak niet langer beperkt zou blijven tot het afleveren van artikels tegen een deadline, maar dat ze via sociale media hun werkveld konden uitbreiden.
Terwijl Twitter aanvankelijk vooral werd gebruikt als een promotiemiddel, is het de voorbije jaren uitgegroeid tot een platform voor live-verslaggeving en een medium om de lezer te betrekken bij het journalistieke werk. De deadline is er nog altijd, maar voortaan kunnen journalisten op elk moment van de dag hun analyse over de actualiteit op de wereld loslaten.
Heel wat journalisten gebruiken Twitter ook als middel om verslag uit te brengen. Heel recent nog Rudi Vranckx en Patrick Van Gompel vanuit Gaza bijvoorbeeld. De Nederlandse Jan Eikelboom bleef zelfs tweeten terwijl de Israëlische raketten insloegen in de buurt van zijn hotel in Gaza.
Schuilen in de gang. Links onze tolk Salim. twitter.com/janeikelboom/s…
Jan Eikelboom (@janeikelboom) november 21, 2012
Het nieuwsmedium bij uitstek
Twitter is bovendien ook uitgegroeid tot het nieuwsmedium bij uitstek. Zowat alle grote nieuwsfeiten van de voorbije jaren, stonden eerst op Twitter. Minuten na de crash van een vliegtuig op de Hudson in 2009, stond er al een foto op Twitter. Ook het nieuws over een vliegtuigcrash op Schiphol, de dood van Osama Bin Laden, de val van de Belgische regering in 2010,… stond eerst op Twitter. Gepost door toevallige getuigen of door rechtstreeks betrokkenen.
Sociale media maken het werk voor journalisten ook een pak eenvoudiger. Omdat alle grote en kleinere nieuwssites aanwezig zijn op sociale media, kan je als journalist heel eenvoudig een pak extra nieuwsbronnen volgens bovenop de traditionele persagentschappen als Reuters, AP, AFP en Belga. Het nieuws van BBC, New York Times of CNN kan je heel eenvoudig met enkele muisklikken in je Twitter-tijdlijn toveren.
Bovendien kan je via sociale media ook volgen wat opiniemakers, politici en beroemdheden te vertellen hebben. Steeds vaker geven dat soort mensen commentaar op een nieuwsfeit via Twitter en zijn hun tweets de aanleiding voor nog meer tweets van andere opiniemakers. Het maatschappelijke debat speelt zich tegenwoordig deels af op sociale media.
Sommige tweets maken ook nieuws. De tweet van Vincent Kompany na de wedstrijd België – Schotland in oktober van dit jaar was bijvoorbeeld voorpaginanieuws bij Het Laatste Nieuws. Ook een tweet waarin de Franse first lady Valery Trierweiler openlijk haar steun betuigde aan een kandidaat die niet werd gesteund door François Hollande, kreeg in Frankrijk flink wat media-aandacht.
België is van iedereen, maar vanavond toch vooral van ons! #RodeDuivels
Vincent Kompany (@VincentKompany) oktober 16, 2012
Door de juiste mensen te volgen kom je via sociale media vaak ook eenvoudig interessante artikels op andere websites op het spoor. Als een van je de mensen die je volgt bijvoorbeeld op de New York Times een interessant artikel leest, is de kans groot dat hij dat deelt via Twitter. Als journalist kan je uit dat soort tweets vaak ook inspiratie halen.
Ooggetuigen
Bij grote nieuwsgebeurtenissen zijn sociale media de plek bij uitstek om ooggetuigen te vinden. Tijdens de raid van Amerikaanse troepen op de verblijfplaats van Osama Bin Laden in Abbottabad, tweette een Afghaanse IT-expert over de explosies die hij hoorde en de helikopters die boven de stad hingen. Pas enkele uren later werd duidelijk wat er precies aan de hand was.
Helicopter hovering above Abbottabad at 1AM (is a rare event).
Sohaib Athar (@ReallyVirtual) mei 1, 2011
Het persoonlijke karakter van sociale media zorgt ervoor dat mensen heel snel gaan schrijven over zaken die ze hebben meegemaakt. Bij de schietpartij in een bioscoopzaal in het Amerikaanse Aurora, schreven tientallen aanwezigen op Twitter en Facebook over de horror die ze hadden meegemaakt. Als journalist kan je heel eenvoudig die mensen gaan contacteren om hen hun verhaal te laten doen. Of kan je citeren uit hun tweets bij het maken van je artikel.
Met de hulp van een aantal tools zoals de geavanceerde zoekfunctie van Twitter en Open Status Search, een zoekmachine voor Facebookstatussen, kom je als journalist al een heel eind. Maar er zijn meer mogelijkheden.
Als je bijvoorbeeld mensen zoekt in een bepaald gebied, kan je gebruik maken van het Couchsurfing-platform. Op dat platform bieden mensen een zetel of bed aan voor toeristen. Daarbij laten ze onder meer ook informatie achter over de talen die ze spreken. Ben je bijvoorbeeld op zoek naar een Nederlandstalige in de buurt van Bologna, dan kan je die via de zoekfunctie van Couchsurfing heel gemakkelijk vinden.
Ook LinkedIn kan een handig platform zijn om mensen met een specifiek profiel te vinden. Via de geavanceerde zoekfunctie kan je heel snel mensen vinden die ooit bij een bepaald bedrijf hebben gewerkt.
Een andere band tussen beroemdheden, hun fans en de pers
Sociale media hebben de band tussen beroemdheden en de pers ook grondig veranderd. Dankzij Twitter en Facebook kunnen popsterren, sportlui en andere beroemdheden nu heel eenvoudig communiceren met hun fans. De gespecialiseerde pers holt daardoor regelmatig achter de feiten aan: de eerste foto’s van de baby van Jeroen Meeus verschenen bijvoorbeeld op Twitter.
Bovendien kunnen ze sociale media ook gebruiken om te reageren op foute informatie die over hen verschenen is in de pers.
Anderzijds krijg je als journalist via sociale media ook vaak een blik achter de schermen die je normaal niet zou te zien krijgen. Toen de Vlaamse regering vorige zomer een tochtje op zee maakte, was er geen enkele journalist of fotograaf mee aan boord. Maar omdat Vlaams minister Freya Van den Bossche een aantal foto’s deelde op Twitter, stonden er de volgende dag toch foto’s in een aantal kranten.
Dat heet dan gelukkig zijn. twitter.com/freyabos/statu…
Freya Van denBossche (@freyabos) juli 13, 2012
Enkele weken geleden postte topmodel Hannelore Knuts op Facebook een röntgenfoto van haar gekneusde rib. Die foto verscheen de volgende dag in enkele kranten. Tot voor enkele jaren geleden zou het ondenkbaar geweest zijn dat je dat soort beelden als journalist te pakken kreeg, maar nu worden ze dus heel vaak door bekende mensen zelf vrijgegeven.
Betrek de lezer
Journalisten zijn heel populair op Twitter. Terwijl mensen op Facebook vooral mensen gaan volgen die ze kennen (vrienden, collega’s, familieleden,…), gaat het op Twitter vooral om het volgen van mensen die je zou willen leren kennen.
Als journalist bouw je op Twitter heel snel een groot netwerk uit. Terwijl je zelf mensen gaat volgen die interessant zijn voor je vakgebied, word je ook gevolgd door tientallen mensen die van jou relevante tweets verwachten.
Je kan dat netwerk uiteraard ook gebruiken bij je job. Ben je op zoek naar iemand met een bepaald type auto? Post een berichtje op Twitter en de kans is heel groot dat je binnen een paar minuten met iemand aan het bellen bent.
De Britse krant The Guardian kreeg vorig jaar alle onkostennota’s van Britse parlementsleden te pakken. Omdat het om zowat 450.000 pagina’s aan informatie ging, deelde de krant een deel van die informatie met haar lezers. Die konden vervolgens zelf onregelmatigheden opsporen en die signaleren aan de krant. Journalisten van de krant spitten nadien dan de mogelijke onregelmatigheid uit, alvorens het in de krant werd gepubliceerd.
Deontologie
Ook op het vlak van deontologie vormen sociale media een nieuwe uitdaging voor journalisten. Omdat heel veel mensen op Facebook zitten, is dat een uitgelezen platform om bijvoorbeeld bij verkeersongevallen op zoek te gaan naar foto’s van de slachtoffers om dan te gebruiken als illustratie.
Na de busramp in Sierre publiceerden een aantal kranten foto’s van de slachtoffers die ze van het internet hadden gehaald. Een brug te ver volgens velen. De Raad voor de Journalistiek zag zich genoodzaakt om een extra luik over sociale media toe te voegen aan zijn deontologische code. Toch laat de uitgebreide code nog altijd veel ruimte over voor interpretatie.
Heel vaak is er ook discussie over de openbaarheid van bepaalde content op sociale media. Is die tweet wel bedoeld voor iedereen? Zijn die foto’s wel voor iedereen zichtbaar? Daarom is het als journalist belangrijk om steeds te checken of de informatie die je wil publiceren wel voor iedereen zichtbaar is.
Stel dat je op Facebook toevallig bevriend bent met een slachtoffer van een verkeersongeval en je daardoor toegang hebt tot zijn foto’s, dan wil dat niet per definitie zeggen dat je die foto’s in de krant mag zetten. Als het slachtoffer de foto’s enkel zichtbaar heeft gemaakt voor zijn vrienden, mag je ze dus niet publiceren.
Ook voor journalisten zelf schuilen er allerlei addertjes onder het gras. Het is heel verleidelijk om in een tweet felle kritiek te geven op een bepaalde politicus of om mee te gaan in het bashen van iets of iemand. Maar als journalist moet je er over waken dat je ten allen tijde onpartijdig en objectief probeert te blijven.
Wees dan ook voorzichtig met wat je post op sociale media en zorg ervoor dat je niet in diskrediet kan gebracht worden. Als je een opmerkelijke tweet met een straffe mening wil retweeten, maak dan indien nodig duidelijk dat je die mening niet deelt. Pas ook op met kritiek op collega’s en concurrenten.
Ook op de nieuwe media blijven de journalistieke basiswaarden overeind. Checken en dubbelchecken blijft ontegensprekelijk één van de belangrijkste journalistieke principes. Het krioelt op sociale media van de valse account van allerlei beroemdheden en politici. En vaak zijn hun echte accounts ook geliefde doelwitten van hackers.
Controleer dan ook altijd of je wel op de echte account van iemand zit. Heel vaak geeft Twitter zelf aan of een account Verified is. Bij fake accounts staat er vaak ook iets als ‘fictief’ of ‘parodie’ in de bio. Maar toch is dat niet altijd duidelijk. Zo geraakte vorig jaar een tweet van een valse Koniging Beatrix in Het Laatste Nieuws. De account van de Amerikaanse tv-zender Fox werd dan weer gehackt, waarna de hackers een tweet de wereld instuurden waarin werd gezegd dat de Amerikaanse president Barack Obama was vermoord.
Journalisten blijven nodig
Heb je dan eigenlijk nog journalisten nodig als al het nieuws ook via Twitter en Facebook te vinden is? Uiteraard wel. De journalisten die ooit vreesden dat Twitter het einde van de journalistiek zou inluiden, hebben inmiddels kunnen vaststellen dat Twitter en journalistiek hand in hand gaan. De gigantische bron aan informatie die Twitter is, biedt immers geen analyse en achtergrond bij een nieuwsfeit. Die zal nog altijd van journalisten moeten komen.
Journalisten zullen ook nog altijd nodig zijn om een selectie te maken uit het gigantische nieuwsaanbod en om onderscheid te maken tussen hoofd- en bijzaak.
Bovendien is een grote groep mensen niet aanwezig op sociale media en is het nieuws dat onze vrienden en kennissen delen op sociale media slechts een fractie van het totale nieuwsaanbod. Journalisten blijven nodig om onze blik op de wereldgebeurtenissen zo breed mogelijk te maken en om een selectie te maken uit die enorme hoeveelheid informatie die de wereld rondgaat via sociale media, persagentschappen en nieuwsmedia.
Over de auteur
Bart Van Belle is online redacteur bij De Standaard Online. Hij is een van de drijvende krachten achter de verschillende sociale media-accounts van De Standaard. Hij schreef vorig jaar samen met Michael Opgenhaffen (Lessius, KU Leuven) het boek Sociale Media en Journalistiek (LannooCampus). Het boek kan besteld worden via www.lannooshop.be/smj. Meer info op de Twitteraccount @smjournalistiek of op de Facebookpagina Sociale Media en Journalistiek.